GEOGRAFIA KLASA VII DZIAŁ I. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE POLSKI C.D.

8. CECHY KLIMATU

DLACZEGO KLIMAT POLSKI NAZYWANY JEST KLIMATEM UMIARKOWANYM CIEPŁYM PRZEJŚCIOWYM?

Klimat Polski ma cechy przejściowe między klimatem morskim a klimatem kontynentalnym. Ponadto Polska leży w strefie klimatów umiarkowanych, dlatego klimat Polski nazywamy klimatem umiarkowanym ciepłym przejściowym.

Klimat jest zróżnicowany przestrzennie, ponieważ inne warunki klimatyczne panują na wschodzie kraju a inne – na zachodzie. To samo dotyczy się gór i wybrzeża. Różnice obejmują głownie temperatur powietrza, opadów i wiatru.

TEMPERATURA POWIETRZA

W Polsce występ sześć termicznych pór roku. Zostały one wydzielone na podstawie średnich dobowych wartości temperatury powietrza. Są to:

– przedwiośnie (0-5oC)

– wiosna (5-15oC)

– lato (powyżej 15oC)

– jesień (5-15oC)

– przed zimie (0-5oC)

– zima (poniżej 0oC)

POJĘCIE

CZYM JEST ŚREDNIA DOBOWA TEMPERATURA POWIETRZA? 

To uśredniona wartość temperatury powietrza ze wszystkich pomiarów dokonanych w ciągu doby.

WIATRY LOKALNE W POLSCE

BRYZA (występuje głównie na wybrzeżu Morza Bałtyckiego)

Taki wiatr powstaje w wyniku różnic temperatury lądu i morza. W ciągu dnia ląd nagrzewa się szybciej od morza, dlatego powietrze nad nim się wznosi tworzy się niż. Bryza wieje od morza w stronę lądu. Natomiast nocą ląd szybciej się wychładza, a woda magazynuje ciepło, więc niż tworzy się nad morzem, a wiatr wieje w przeciwnym kierunku.

HALNY (występuje w Tatrach)

Wiatr ten jest ciepły, suchy i porywisty wiejący z południa. Tworzy się wtedy, gdy między południową a północną stroną Tatr występuje duża różnica ciśnienia atmosferycznego.

Wilgotne masy powietrza, które wznoszą się po południowych stokach Tatr, ochładzają się średnio o 0,6oC na 100 m. Tworzą się wtedy chmury, z których pada deszcz. Po przekroczeniu grzbietu gór, osuszone powietrze opada z dużą prędkością i wtedy ogrzewa się o 1oC na 100 m.

WPŁYW ZMIENNOŚCI POGODY NA GOSPODARKĘ

Pogoda ma wpływ na:

  1. ROLNICTWO: Zmienność pogody, m.in. długotrwałe susze, gwałtowne burze czy powodzie, może negatywnie wpływać na uprawy rolnicze i produkcję żywności. Brak dostatecznej ilości opadów może prowadzić do niedoboru wody, co utrudnia rozwój roślin i zwiększa ryzyko utraty plonów. Z kolei zbyt intensywne opady mogą powodować zalanie pól i zniszczenie upraw.
  2. ENERGIĘ: Zmienne warunki atmosferyczne mają wpływ na produkcję energii elektrycznej. Wiatraki wykorzystują wiatr do wytwarzania energii, dlatego brak wiatru może obniżyć wydajność tych farm. Również niskie stany wodne w rzekach i jeziorach mogą ograniczać produkcję energii w elektrowniach wodnych.
  3. TURYSTYKĘ: Pogoda ma istotny wpływ na branżę turystyczną. Trudne warunki pogodowe, takie jak burze, opady śniegu czy wysokie temperatury, mogą ograniczyć aktywności turystyczne i wpływy z turystyki, np. w regionach górskich, opady śniegu są niezbędne dla funkcjonowania ośrodków narciarskich.
  4. TRANSPORT: Zmienność pogody może wpływać na działanie i efektywność różnych gałęzi transportu. Podczas intensywnych opadów deszczu czy śniegu, drogi mogą stać się niebezpieczne i nieprzejezdne. To prowadzi do ograniczenia ruchu drogowego, opóźnień w dostawach i trudności w planowaniu logistycznym.
  5. HANDEL: Zmienność pogody może też wpływać na handel i sprzedaż, np. długotrwała susza może prowadzić do wzrostu cen żywności, ponieważ zmniejsza się podaż. Podczas zimy, niskie temperatury i opady śniegu mogą wpływać na aktywność handlową, zwłaszcza na rynku detalicznym.

9. WODY POWIERZCHNIOWE

NAJDŁUŻSZE RZEKI W POLSCE

– Wisła 1022 km

– Odra na terytorium Polski 726 km

NAJWIĘKSZY JEZIORA W POLSCE

– Śniardwy 113,4 km2

– Mamry 102,8 km2

NAJGŁĘBSZE JEZIORA W POLSCE

– Hańcza 108,5 m

– Drawsko 79,7 m

TRZY NAJWIĘKSZE EUROPEJSKIE RZEKI I PAŃSTWA, PRZEZ KTÓRE PRZEPŁYWAJĄ

DUNAJ – przepływa przez 10 państw: Niemcy, Austrię, Słowację, Węgry, Chorwację, Serbię, Bułgarię, Mołdawię, Ukrainę i Rumunię.

WOŁGA – przepływa przez Rosję, będąc najdłuższą rzeką w Europie, oraz przez Kazachstan.

RENU – przepływa przez 6 państw: Szwajcarię, Liechtenstein, Austrię, Niemcy, Francję i Holandię.

WALORY PRZYRODNICZE WISŁY I ODRY

Rzeki Wisła i Odra są dwoma z najważniejszych rzek w Polsce, posiadające wiele walorów przyrodniczych. Oto niektóre z nich:

BIORÓŻNORODNOŚĆ: Wisła i Odra stanowią ważne środowisko dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Wokół rzek można znaleźć wiele mokradeł, starorzeczy, łąk zalewowych i zadrzewień, które są schronieniem dla wielu unikalnych gatunków.

PTAKI WODNE: Rzeki te są ważnymi siedliskami dla wielu gatunków ptaków wodnych, takich jak łabędzie, perkozy, kormorany i czaple. Wiele ptaków migruje tu każdej wiosny i jesieni.

RYBY: Wisła i Odra są również domem dla wielu gatunków ryb, w tym łososi, szczupaków, leszczy i jesiotrów. Rzeki te są ważnymi szlakami migracji dla ryb, które wędrują w celu tarła.

OCHRONA PRZYRODY: Rzeki Wisła i Odra przepływają przez wiele obszarów chronionych, takich jak Parki Krajobrazowe i Rezerwaty Przyrody. Te obszary są chronione w celu zachowania unikalnej flory i fauny oraz ochrony różnorodności biologicznej.

EKOSYSTEMY RZECZNE: Wisła i Odra są dynamicznymi ekosystemami rzecznymi, które posiadają różnorodne siedliska, takie jak zakola rzeczne, starorzecza, kaskady rzeczne i podwodne łąki. Te różnorodne siedliska tworzą korzystne warunki dla wielu gatunków roślin i zwierząt.

REKREACJA I TURYSTYKA: Rzeki Wisła i Odra są popularnymi miejscami do uprawiania wodnych atrakcji, takich jak kajakarstwo, żeglarstwo, wędkarstwo i nurkowanie. Przy okazji można również podziwiać piękne krajobrazy i przyrodę, co przyciąga turystów z całego świata.

Rzeki Wisła i Odra są nie tylko ważne dla ochrony przyrody, ale również dla ludzi, którzy korzystają z nich na różne sposoby.

DOPŁYWY WISŁY I ODRY

NAJWAŻNIEJSZE LEWOBRZEŻNE DOPŁYWY WISŁY

– Wda

– Brda

– Pilica

– Kamienna

– Nida

NAJWAŻNIEJSZE PRAWOBRZEŻNE DOPŁYWY WISŁY

– Drwęca

– Narew

– Wieprz

– San

– Wisłoka

– Dunajec

– Raba

NAJWAŻNIEJSZE LEWOBRZEŻNE DOPŁYWY ODRY

– Nysa Łużycka

– Bóbr

– Bystrzyca

– Nysa Kłodzka

NAJWAŻNIEJSZE PRAWOBRZEŻNE DOPŁYWY ODRY

– Warta

– Barycz

– Olza

– Ruda

WAŻNIEJSZE TYPY JEZIOR W POLSCE

jeziora przybrzeżne (np. Gardno, Sarbsko, Jamno)

jeziora morenowe (np. Śniardwy, Mamry, Kisajno)

jeziora rynnowe (np. Jeziorak, Gopło, Szelment wielki)

jeziora cyrkowe (np. Czarny Staw nad Morskim Okiem)

POJĘCIA

ŹRÓDŁO (czyli początek rzeki) – miejscem, gdzie wody podziemne wypływają na powierzchnię

RZEKI GŁÓWNE – to rzeki uchodzące do morza lub oceanu

CO NAZYWAMY DOPŁYWAMI? Rzeka lub mniejszy ciek, który nie uchodzi bezpośrednio do zbiornika wodnego (morza, jeziora), ale do innego cieku.

CZYM JEST SYSTEM RZECZNY? Tworzą rzeka główna wraz z wszystkimi dopływami.

DORZECZE – fragment terenu, z którego wody spływają do jednej rzeki.

ZLEWISKO – to obszar, z którego rzeki spływają do jednego morza.

DZIAŁ WODNY – granica między dorzeczami lub zlewiskami

10. OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA A WYSTĘPOWANIE I SKUTKI POWODZI

CZYM SĄ POWODZIE?

Powódź jest wtedy, gdy poziom wody, np. w rzece, podnosi się do tego stopnia, że występuje ona z brzegów i zalewa okoliczne tereny, powodując przy tym straty materialne i stwarza zagrożenie dla ludności.

JAKIE SĄ SKUTKI POWODZI?

– zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi

– przyczyna ogromnych strat materialnych (ludzie tracą dorobek całego życia, ponieważ dochodzi do uszkodzenia budynków, dróg, linii kolejowych, mostów)

– przyczyniają się do wzrostu zanieczyszczenia gleb, wód gruntowych i powierzchniowych (ponieważ zalewają oczyszczalnie ścieków i przydomowe szamba)

– zamulanie i spłycanie koryt rzecznych (nanoszenie dużej ilości piasku, żwiru, szczątków roślin i innych materiałów)

JAK ZAPOBIEGAĆ POWODZIOM?

– wznoszenie wałów przeciwpowodziowych

– regulowanie koryt rzecznych

– budowanie sztucznych zbiorników gromadzących nadmiar wody

JAK ZAPOBIEGAĆ POWODZIOM?

– wznoszenie wałów przeciwpowodziowych

– regulowanie koryt rzecznych

– budowanie sztucznych zbiorników gromadzących nadmiar wody

KOMPLEKSOWA OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA

Kiedy tradycyjne metody ochrony przeciwpowodziowej bywają niewystarczające, podejmuje się kompleksowe działania, które obejmują cały obszar dorzeczy. Należą do nich:

– Właściwe zagospodarowywanie terenów nadrzecznych

– działania służące czasowemu zatrzymywaniu wód powodziowych, w tym także przywracanie retencji naturalnej na obszarach szczególnie zagrożonych powodzią

– unikanie regulacji koryt rzecznych

– projektowanie i budowa polderów powodziowych (czyli miejsc, gdzie woda może się rozlewać bez wyrządzania strat

CZYM JEST RETENCJA NATURALNA?

To zdolność do gromadzenia wody i przetrzymywania jej przez dłuższy czas (np. obszary leśne)

WPŁYW BUDOWY SZTUCZNYCH ZBIORNIKÓW NA WYSTĘPOWANIE POWODZI

Budowanie sztucznych zbiorników jest jednym z działań, aby zapobiegać powodziom. Zbiorniki takie gromadzą nadmiar wody. Metody takie nie zawsze są jednak skuteczne, ponieważ gdy występują długotrwałe i obfite opady,  nie sprawdzają się.

11. MORZE BAŁTYCKIE

– Jest to możesz szelfowe (powstałe w wyniku zalania szelfu);

– powierzchnia Morza Bałtyckiego: 415 tys. km²;

– średnia głębokość: 52 m.

POJĘCIE

CZYM JEST SZELF? Jest to przybrzeżna, płytka część dna.

LINIA BRZEGOWA I RODZAJE WYBRZEŻY

– W obrębie Morza Bałtyckiego znajduje się dużo wysp, półwyspów i zatok.

– Część południowego wybrzeża Bałtyku jest płaska i piaszczysta (tworzą się tam wybrzeżami mierzejowo-zalewowe).

– Niewielkie fragmenty zajmują wybrzeża klifowe.

– W Szwecji i Finlandii występują skaliste Wybrzeża szerowe.

– Do Polski należy wyspa Wolin i część wyspy Uznam.

– Największą wyspą na Bałtyku jest Zelandia.

PRZYCZYNY NIEWIELKIEGO ZASOLENIA MORZA BAŁTYCKIEGO

Średnie zasolenie wody w Bałtyku wynosi 7,5 ‰.

– Utrudniona wymiana wód z oceanem przez połączenie z Morzem Północnym wąskimi cieśninami.

– Dostarczanie dużych ilości słodkiej wody przez około 250 rzek np. Wisłę, Niemen, Dźwinę, Newę.

– Niewielkie parowanie uwarunkowane niską temperaturą wody.

DLACZEGO ZASOLENIE BAŁTYKU JEST NIŻSZE
NIŻ ZASOLENIE OCEANU ATLANTYCKIEGO?

Bariera cieśnin: Bałtyk jest połączony z Oceanem Atlantyckim przez cieśniny, takie jak Sund, Wielki Bełt i Mały Bełt. Te wąskie przesmyki utrudniają wymianę wód między morzem a oceanem, co zmniejsza zasolenie Bałtyku.

Mniejsza ilość soli z topnienia lodu: Bałtyk doświadcza silnych zim, w których wiele obszarów pokrywa się lodem. W porównaniu do Oceanu Atlantyckiego, mniej soli jest uwalniane do wody z topnienia lodu, co przyczynia się do niższego zasolenia.

Duże dopływy słodkich wód rzek: Bałtyk jest otoczony przez wiele dużych rzek, takich jak Wisła, Odra i Łaba, które dostarczają duże ilości słodkiej wody do morza. Te dopływy słodkiej wody obniżają ogólne zasolenie Bałtyku.

ZANIECZYSZCZENIA WÓD MORZA BAŁTYCKIEGO

– Na zanieczyszczenie Morza Bałtyckiego wpływa słaba wymiana wód z Oceanem Atlantyckim.

– Przedostawanie się do wód zanieczyszczeń przemysłowych wytwarzanych w dużych ośrodkach miejskich i portowych (np. Szczecin, Petersburg).

– Odprowadzanie ścieków komunalnych do rzek uchodzących do Bałtyku (np. Wisły, Odry, Niemna).

– Nadmierne stosowanie nawozów sztucznych, które spływają z pól uprawnych do rzek a później do morza.

– Wycieki ropy naftowej oraz innych substancji ze statków i z platform wiertniczych.

– Zanieczyszczenie może Bałtyckiego wpływa na zmniejszenie bioróżnorodności jego flory (zanik trawy morskiej) i fauny (spadek populacji dorsza).

FLORA I FAUNA MORZA BAŁTYCKIEGO

FLORA

– trawa morska,

– glony,

– zielenice,

– rdestnica,

– brunatnice.

 FAUNA

– foka szara,

– morświny,

– dorsze,

– węgorze,

– małże,

– jamochłony.

12. GLEBY

POZIOMY GLEBOWE

  1. Ściółka.
  2. Poziom próchniczny.
  3. Poziom wymywania.
  4. Poziom wmywania.
  5. Skała macierzysta.

CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE

– Rzeźba terenu,

– klimat,

– warunki wodne,

– gospodarcza działalność człowieka,

– roślinność i zwierzęta,

– skała macierzysta.

JAKIE GLEBY WYSTĘPUJĄ W POLSCE?

– Gleby brunatne,

– gleby płowe,

– gleby bielicowe,

– mady,

– czarnoziemy,

– czarne ziemie,

– rędziny,

– gleby górskie,

– gleby bagienne.

CECHY GLEB

GLEBA BIELICOWA

– cienki poziom próchniczy – mała żyzność

– jasna barwa poziomu wymywania,

– występuje np. w Kotlinie Sandomierskiej.

GLEBA BRUNATNA

– brunatna barwa (wynik procesu brunatnienia)

– średnia żyzność

– występuje np. Pojezierzu Wielkopolskim

RĘDZINA

– gleba żyzna (trudna w uprawie ze względu na liczne odłamki skalne)

– występuje np. na obszarze Niecki Nidziańskiej

MADA

– Charakterystyczne dla jej profilu jest warstwowanie widoczne w poziomie skały macierzystej

– gleby żyzne

– występuje np. na Żuławach Wiślanych

CZARNOZIEM

– duża grubość poziomu próchniczego

– gleba żyzna

– występuje np. na Wyżynie Lubelskiej

GLEBA GÓRSKA

– mało żyzna (z powodu niewielkiej ilości próchnicy)

– w profilu przeważa luźny materiał skalny

– występuje np. w Karpatach

OD CZEGO ZALEŻY ŻYZNOŚĆ GLEBY?

Żyzność gleby zależy na przykład od:

– zawartości substancji organicznej (próchnicy),

– aktywności drobnoustrojów.

13. LASY

WYBRANE GATUNKI DRZEW, KTÓRE WYSTĘPUJĄ W POLSCE

W Polsce występuje wiele różnych gatunków drzew. Oto niektóre z najczęściej spotykanych:

Brzoza – jedno z najbardziej spotykanych drzew w Polsce, ma charakterystyczną białą korę i małe liście zmieniające kolor jesienią na żółty

Sosna – jedno z najpowszechniej spotykanych drzew w Polsce, charakteryzuje się igłami i gęstym koroną.

Dąb – rodzaj drzewa z szeroką koroną i charakterystycznymi liśćmi, które zmieniają się na jesień na kolor żółty, czerwony lub brązowy.

Modrzew – drzewo iglaste o cienkich igłach, które jesienią zmieniają się na żółto, a następnie opadają.

Grab – drzewo o gładkiej, szarej korze i charakterystycznym liściu w kształcie serca.

Jawor – duże drzewo z charakterystycznym liściem o pięciu klapach i żółtymi, jadalnymi owocami.

Klon – rodzaj drzewa z charakterystycznymi liśćmi w kształcie dłoni, które zmieniają kolor na żółty, pomarańczowy lub czerwony na jesieni.

Buk – gatunek lasotwórczy z gładką, szarą korą oraz liśćmi, które zmieniają kolor na żółty i czerwony przed opadnięciem.

Wiąz – drzewo z charakterystyczną koroną i dużymi liśćmi, które mają ostre zakończenia.

Lipa – drzewo o szerokiej koronie i dużych, sercowatych liściach, które wytwarza słodko pachnące kwiaty.

OD CZEGO ZALEŻY ŻYZNOŚĆ GLEBY?

Żyzność gleby zależy na przykład od:

– zawartości substancji organicznej (próchnicy),

– aktywności drobnoustrojów.

JAKIE LASY WYSTĘPUJĄ W POLSCE?

– Lasy liściaste;

– lasy mieszane (rosną tam m.in. dęby, buki, brzozy);

– lasy łęgowe (tworzą je m.in. jesiony, wierzby, topole);

– lasy olszowe (rosną w nich takie gatunki jak: olsza, brzoza, wierzba, jesion);

– bory sosnowe.

JAKIE SĄ FUNKCJE LASÓW?

– są siedliskami różnorodnych gatunków roślin i zwierząt

– rośliny leśne pochłaniają dwutlenek węgla i produkują tlen, który jest potrzebny do życia

– chronią gleby przed nadmiernym niszczeniem

– dzięki magazynowaniu wód opadowych i roztopowych zapobiegają groźnym powodziom

– z lasów uzyskujemy drewno, wykorzystywane w przemyśle drzewnym, meblarskim i papierniczym

– są miejscem wypoczynku oraz rekreacji

WSKAŹNIK LESISTOŚCI W POLSCE

w 2018 r wskaźnik lesistości w Polsce wynosił 30%. Największa lesistość (ponad 35 %) występuje w północno-zachodniej części kraju i w województwie podkarpackim.

CZYM JEST WSKAŹNIK LESISTOŚCI?

To udział obszarów leśnych w ogólnej powierzchni danego obszaru.

PRZYCZYNY ZRÓŻNICOWANIA PRZESTRZENNEGO WSKAŹNIKA LESISTOŚCI W POLSCE?

Zróżnicowanie lesistości w Polsce wiąże się przede wszystkim z rolniczym wykorzystaniem gleb.

Mniejszy wpływ mają:

– wykorzystanie terenów, które nie są już użytkowane rolniczo;

– rozwój osadnictwa;

– budowa dróg;

– tworzenie obszarów ochronnych.

14. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

W Polsce istnieją 23 parki  narodowe,  na ich terenie ochronie podlega każdy element środowiska przyrodniczego.

FORMY OCHRONY PRZYRODY

– parki narodowe,

– parki krajobrazowe,

– rezerwaty przyrody,

– pomniki przyrody,

– ochrona gatunkowa.

PRZYKŁADY GOSPODARCZEJ DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA ZWIĄZANEJ Z WYKORZYSTANIEM ZASOBÓW LEŚNYCH

Leśnictwo: Działalność związana z zarządzaniem lasami, ich hodowlą, ochroną i wykorzystywaniem. Dotyczy to między innymi prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej, wycinania drzew w celu pozyskiwania drewna, sadzenia nowych drzew, monitorowania zdrowia lasów oraz ochrony przed szkodnikami.

Przemysł drzewny: Wykorzystanie drewna pozyskiwanego z lasów do produkcji różnych produktów. Dotyczy to wytwarzania mebli, opakowań, materiałów budowlanych (np. desek, płyt drewnopochodnych), papieru i celulozy.

Produkcja biomasy: Wykorzystanie biomasy pochodzącej z drzew i lasów do produkcji energii. Materiał roślinny może być spalany, przetwarzany na biogaz lub wykorzystywany w procesach fermentacji do produkcji biopaliw.

Pozyskiwanie surowców leśnych: Wykorzystanie różnych produktów leśnych, takich jak żywice, oleje eteryczne czy grzyby, w przemyśle farmaceutycznym, kosmetycznym i spożywczym.

Hodowla zwierząt leśnych: Zajmowanie się hodowlą i ochroną zwierząt żyjących w lasach, takich jak dziki czy rysie. Może to być związane z przenoszeniem zwierząt, monitorowania populacji oraz ochronę przed niekorzystnymi czynnikami.

ĆWICZENIA - SPRAWDŹ WIEDZĘ PRZED SPRAWDZIANEM

Przykładowe zestawienia zadań, które mogą być idealnym treningiem przed realnym sprawdzianem.

Pliki do pobrania w .pdf i wydrukowania TUTAJ